Ondergronds konden mijnwerkers van de ON2 en Wilhelmina van de ene mijn naar de andere.

Harrie Mulders, bestuurslid van de Heemkunde Landgraaf, heeft vanuit het boek ‘Schaesberg in woord en beeld’ uit 1982 de veranderingen die in Schaesberg plaatsgevonden hebben belicht en deze in een serie in het leden-bulletin van de Heemkunde opgenomen. In deze Koerier het negende en laatste deel. De eerdere delen verschenen eerder in 2013.

De mijn Oranje Nassau 2 begon rond 1900 zijn activiteiten. In de vijfenzestig jaren van zijn bestaan werd via de beide schachten van deze mijn in totaal 34.065.000 ton steenkool naar boven gehaald. Vrijwel uitsluitend magere of huisbrandkolen, tegenover de drie overige Oranje-Nassaumijnzetels die gedeeltelijk magere, maar vooral vette of half-vette kolen leverden. Populair gezegd: de ON II zorgde in het steenkolentijdperk voor de verwarming van de huizen; de andere kolen van de ON mijnen werden vooral voor industriële doeleinden gebruikt.

Op 10 januari 1918 had op de ON II bovengronds een zware ontploffing plaats die gebouwen ernstig beschadigde en waarbij een dode viel. In 1958, toen het structurele karakter van de kolencrisis die tenslotte tot de sluiting van alle Limburgse mijnen zou leiden duidelijk werd, zorgden de ON II en haar naaste buurvrouw de Staatsmijn Wilhelmina samen nog voor ongeveer 7000 arbeidsplaatsen. De ON II werd op 1 juni 1971 gesloten.

De Staatsmijn Wilhelmina lag gedeeltelijk op Schaesbergs grondgebied. Zij was de eerste mijnzetel van de Staatsmijnen die in bedrijf kwam. Met de ontsluiting van het concessieveld werd in 1903 begonnen, Aanvankelijk werd gesproken over ‘Staatsmijn B’. De naam Wilhelmina, naar de toen regerende koningin, kreeg de mijn pas bij Koninklijk Besluit van 13 december 1905. Op 1 januari 1909 kwam de mijn, die door de bevolking vaak ‘d’r Sjtaat’ werd genoemd, in productie. Toe zij op 1 augustus 1969 werd gesloten had de Wilhelmina in totaal 59.136.053 ton kolen afgeleverd. Uitsluitend huisbrandkolen (antraciet) van goede kwaliteit.

In 1941 bereikte de mijn met 1,48 miljoen ton steenkool de hoogste productie uit zijn bestaan. Op de gedeeltelijk afgegraven steenberg van de Wilhelmina werd een bos met wandepaden aangelegd en ontstond later de grootste indoor skibaan van de wereld, genaamd Snowworld. De berg had een oppervlakte van 27 hectare, en bestond grotendeels uit 26 miljoen ton mijnsteen.

In 1900 had de gemeente Schaesberg 1462 inwoners. In 1910 waren het er al 3009, in 1920 6232 en in 1930 8320. In dertig jaren was de bevolking van Schaesberg bijna verzesvoudigd. In dezelfde dertig jaren nam de bevolking in de toenmalige Oostelijke Mijnstreek (berekend over de acht voornaamste gemeenten) toe van 22.615 tot 132,201 inwoners.

Het zijn de eerste dertig jaren van die eeuw geweest, waarin onze streek veranderde van een achtergebleven landbouwgebied in een der belangrijkste industriegebieden van Nederland. Maar het was een monocultuur die toen het tij keerde geen grondslag voor iets nieuws achterliet.

Achteraf heeft Joop den Uyl, die als staatssecretaris van Economische Zaken in 1965 de beslissing van de regering tot sluiting van de Nederlandse mijnindustrie bekend maakte in 1978 gezegd dat bij nader inzien zowel de inkrimping van de steenkoolwinning als de exploitatie van het Groningse aardgas in een lager tempo had moeten verlopen, gezien de sociale gevolgen van beide operaties.

In 1982 ging de gemeente Schaesberg op in de nieuwe gemeente Landgraaf.