Vorig jaar is de Landgraaf Koerier begonnen met een serie artikelen over de geschiedenis van Schaesberg. Als ‘zomerserie’ vervolgen wij die serie nu, en wel met de derde aflevering, waarin het Franse leger de plaats weer innam van de verjaagde Oostenrijkers. Harrie Mulders, destijds bestuurslid van de Heemkunde Landgraaf, heeft vanuit het boek ‘Schaesberg in woord en beeld’ uit 1982 de veranderingen die in Schaesberg plaatsvonden belicht. In deze Koerier het vierde deel.

In  het laatste kwart van de achttiende eeuw volgde de ene oorlog de andere op.

Gemeentewapen van Schaesberg

Schaesberg was achtereenvolgens Spaans, Nederlands, Frans en Oostenrijks. Na in september 1794 bij Fleurus te zijn verslagen, moesten de Oostenrijkers de gehele Zuidelijke Nederlanden ontruimen, met inbegrip van de contreien in Zuid-Limburg. Op 24 september waren de Fransen weer in Schaesberg. Toen waren de inwoners van de Heerlijkheid nog met paard en kar onderweg met de terugtrekkende Oostenrijkers, die hen daartoe de vorige dag als helpers bij de aftocht hadden gedwongen.

De terugkeer der Fransen betekende geen verbetering. Zij overtroffen zelfs op grote schaal de Oostenrijkers door vordering, vooral van goederen, personen of diensten ten behoeve van het militair gezag. In de praktijk kwam de leus ‘vrijheid, gelijkheid en broederschap’ erop neer, dat Zuid-Limburg als oorlogsbuit en overwonnen gebied werd behandeld. Inmiddels rukten de legers der Franse Revolutie verder op, zowel naar de Rijn als noordwaarts tot in de Hollandse landen. De Republiek der Verenigde Nederlanden werd door de Fransen onder de voet gelopen en veranderde in de pseudo-revolutionaire Bataafse Republiek, die haar gebiedsdelen in Zuid-Nederland aan de Fransen afstond.

Na eerst de Spanjaarden, daarna Oostenrijkers en dan gedurende negen jaren Hollanders te zijn geweest, werden de goede Schaesbergers nu ongevraagd Fransen. Bij de wet van 4 oktober 1795 bepaalde Parijs, dat de inwoners van de ingelijfde gebieden alle rechten van Franse burgers zouden bezitten. En op 5 februari 1797 werd in Schaesberg weer een vrijheidsboom geplant, die de gemeenschap 21 francs kostte. Schaesberg werd aanvankelijk bestuurd door een voorlopige, door de Fransen benoemde gemeenteraad, die de taak van het vroegere college van schout en schepenen overnam.

De Franse wet bepaalde dat de bevolking haar eigen bestuur zou kiezen. Dat was ongetwijfeld een belangrijke verbetering, vergeleken met het aanmatigende bestuursstelsel van het ‘ancien regime’, waarbij het volk vrijwel geen inspraak had. Er waren meer blijvende verbeteringen. De vele driekwart onafhankelijke staatjes waarin Limburg was verdeeld, verdwenen voorgoed. En de drukkende voorrechten, die adel en geestelijkheid ten koste van de rest van de bevolking hadden bezeten, werden afgeschaft.

De eerste echte bestuursverkiezing had in Schaesberg op 1 april 1798 plaats. Op de kieslijst stonden elf kiezers. Van algemeen kiesrecht was dus nog geen sprake. Agent Municipal of burgemeester werd Jean Pierre Quaedvlieg, die kort tevoren nog gewoon Jan Pieter heette. Hij kreeg zeven stemmen.

De revolutionaire meiboom werd ook in Schaesberg weer opgericht.

Gedurende de eerste jaren van de Franse bezetting stond Zuid-Limburg onder militair bestuur. Alles werd ondergeschikt gemaakt aan het leger, dat met papieren geld, zgn. assignaten, betaalde, die in zulke hoeveelheden in omloop werden gebracht, dat hun werkelijke waarde in geld ver onder de op de banknoten aangegeven waarde lag. Iedereen die ze als betaalmiddel in ontvangst nam – en daartoe werd men gedwongen – leed aanzienlijk verlies. Bij inwisseling kreeg men uiteindelijk maar een-dertigste van de aangegeven waarde. Vele landbouwers vervielen tot de bedelstaf, omdat hun karren, vee en oogst door het leger tegen ‘betaling’ met dit waardeloze geld werden ‘gehuurd’ of ‘gekocht’.

Nadere info over het werk en de ruime collectie van de Heemkunde Landgraaf is te raadplegen via de website www.heemkundelandgraaf.nl  Bezoeken kan ook: iedere woensdagmiddag en zaterdagmiddag tussen 13 uur en 17 uur in het verenigingsgebouw An de Voeëgelsjtang, kort bij de kerk aan de Hoogstraat in Nieuwenhagen.